Εθνικός Κήπος
Εθνικός Κήπος
Ο Εθνικός Κήπος, είναι ένα σπουδαίο δείγμα αρχιτεκτονικής τοπίου του 19ου αιώνα (αγγλικού ρυθμού), που έχει καταφέρει να διατηρήσει αναλλοίωτα τα βασικά χαρακτηριστικά του. Η αίσθηση του φυσικού τοπίου, η παρουσία του πολύπλοκου ελικοειδούς δικτύου μονοπατιών, οι φυτικές ενότητες, η έντονη παρουσία του νερού, τα μικρού μεγέθους παρτέρια με ανθόφυτα ή χλοοτάπητες, οι ιστορικές φυτεύσεις του, κυριαρχούν έως σήμερα και δημιουργούν μια όαση στο κέντρο της Αθήνας , έναν σημαντικό πόλο έλξης μικρών και μεγάλων, Ελλήνων και ξένων επισκεπτών.
Η εξέλιξη και η πορεία του συνδέεται άμεσα με την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους και με την ανάπτυξη της Αθήνας σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα.
ΠΡΟΣΒΑΣΗ
Ο Εθνικός Κήπος είναι ανοικτός για το κοινό καθημερινά από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου. Η πρόσβαση σε ΑΜΕΑ είναι δυνατή από τις εισόδους του Κήπου (εξαιρούνται οι είσοδοι Βας. Σοφίας και Ζαν Μορέα), ενώ η κυκλοφορία εντός του Κήπου είναι άνετη και ευχάριστη.
Απαγορεύεται η διέλευση παντός είδους τροχοφόρων (ποδήλατα, ηλεκτρικά πατίνια κλπ) με αναβάτες.
Σε έκτακτες περιπτώσεις ή για λόγους ασφαλείας ή για οποιαδήποτε άλλη αιτία, το ωράριο λειτουργίας τροποποιείται. Στην περίπτωση αυτή αναρτώνται σχετικές ανακοινώσεις στις εισόδους με σκοπό την ενημέρωση των επισκεπτών ή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Στο χώρο του εθνικού κήπου λειτουργούν δημόσιες τουαλέτες.
Η συνολική έκταση του Εθνικού Κήπου είναι 156 στρέματα και η κύρια είσοδος του βρίσκεται στην πλευρά της Λεωφόρου Αμαλίας. Υπάρχουν βέβαια άλλες 6 είσοδοι οι οποίες είναι:
• Μια είσοδος από την οδό Βασιλίσσης Σοφίας.
• Δύο από την περιοχή του Ζαππείου πάρκου.
• Tρεις από την οδό Ηρώδου Αττικού (δυο εξ αυτών είναι προσωρινά κλειστές).
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η κατασκευή του τότε Βασιλικού Κήπου, ξεκίνησε το 1839 και θεωρείται το πιο πετυχημένο έργο της Βασίλισσας Αμαλίας. Για την δημιουργία του συστήθηκε ειδική επιτροπή.
Ο πρόεδρός της, καθηγητής Βοτανικής Nikolaus Karl Fraas είχε την ευθύνη του συντονισμού των εργασιών και της προμήθειας των φυτών. Την φροντίδα του Κήπου είχε αρχικά ο Βαυαρός γεωπόνος Smarat με βοηθό τον Πρώσο κηπουρό Friedrich Schmidt, ο οποίος και τον διαδέχθηκε. Ο Schmidt παρέμεινε η ψυχή του Κήπου μέχρι το θάνατό του το 1889.
Το 1847 τα αρχικά όρια του Κήπου διευρύνθηκαν. Τότε ανατίθεται η διαμόρφωση του στο Γάλλο κηποτέχνη François Louis Bareaud, ο οποίος σχεδίασε το δίκτυο των δρομίσκων του και καθόρισε τη μορφή και τη θέση των διακοσμητικών στοιχείων, των μικρών κτισμάτων, των υδάτινων επιφανειών και των περίφρακτων χώρων του. Το σχέδιο του Κήπου, όπως το φιλοτέχνησε ο Bareaud, σώζεται στο Μόναχο (στο μουσείο της κοινότητας του Ottobrunn). Πρόκειται για ένα σπανίας ιστορικής αξίας τεκμήριο, μια έγχρωμη λιθογραφία με τίτλο Plan du jardin Royal à Athènes σε κλίμακα 1:1000 και με πλήρη υπομνηματισμό όλων των επί μέρους στοιχείων.
Τα έργα ολοκληρώθηκαν το 1852 και, όπως γράφει ο επί δεκαετίες διευθυντής του Κήπου Νίκος Ταμβάκης, «αν θέλαμε να εντάξουμε τον Κήπο σε μία κατηγορία, θα λέγαμε ότι υπάγεται σε κάποια από τις παραλλαγές του γραφικού ρυθμού –που εμπνέεται από το ιδανικό της επιστροφής στην απλότητα και τη φύση (“φέρτε τη φύση στον κήπο” ήταν το σύνθημα) – ο οποίος είχε σιγά-σιγά αντικαταστήσει από τις αρχές του 19ου αιώνα τον κλασικό (γεωμετρικό, γαλλικό) ρυθμό που είχε τις ρίζες του στην αρχαιότητα».
Ο κήπος διαμορφώθηκε σύμφωνα με τις αρχές του αγγλικού τύπου του 18ου αιώνα σε ύφος «γραφικό» ή φυσικό. Γέφυρες, παγκάκια, πέργκολες, σπηλιές, μικρά περίπτερα. Ένας ελεύθερα διαμορφωμένος μεσογειακός κήπος, όπου όλα όμως είχαν στην πραγματικότητα προσεκτικά μελετηθεί.
Είναι ο μοναδικός ιστορικός κήπος της χώρας και ο πρώτος διαμορφωμένος χώρος πρασίνου της Νεότερης Ελλάδας και στα πρώτα χρόνια της ύπαρξης του, αποτελούσε τον κήπο του Παλατιού (σημερινό κτήριο της Βουλής των Ελλήνων). Το 1923 χαρακτηρίστηκε κρατικός και το 1927 ιδρύθηκε το ΝΠΔΔ « Επιτροπή Δημοσίων Κήπων και Δενδροστοιχιών – Εθνικός Κήπος», το οποίο λειτούργησε έως το 2004. Έκτοτε, και για συνολικά 95 χρόνια, ο Δήμος Αθηναίων έχει την ευθύνη διαχείρισης του Εθνικού Κήπου. Το 2011 ο Κήπος χαρακτηρίστηκε επισήμως Ιστορικός Τόπος βάσει σχετικής απόφασης του Υπ. Πολιτισμού (ΦΕΚ τ. ΑΑΠ 49/23.03.2011). Με την σύσταση της «Εθνικός Κήπος – Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.» τον Μάρτιο του 2020 η εταιρεία αναλαμβάνει την διαχείριση του χώρου.
ΠΡΟΤΟΜΕΣ
Στο πέρασμα του χρόνου, στον Κήπο τοποθετήθηκαν μια σειρά από μαρμάρινες προτομές με πρώτες αυτές του Ιωάννη Καποδίστρια (1866) και του Ελβετού φιλέλληνα Ιωάννη-Γαβριήλ Εϋνάρδου (1866), έργα του γλύπτη Ιωάννη Κόσσου.
Ιωάννης Καποδίστριας (1776-1831)
Ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας εικονίζεται μετωπικά, σε προτομή μεγαλύτερη του φυσικού μεγέθους, στα πρότυπα των απεικονίσεων των ρωμαίων αυτοκρατόρων, με ιμάτιο που δένει στον αριστερό ώμο με πόρπη. Το έργο διακρίνεται για τα καθαρά περιγράμματα και την ιδεαλιστική απόδοση της μορφής, η δε επιλογή του τύπου της προτομής και της υψηλής βάσης εντάσσονται στο πλαίσιο των κλασικιστικών και ιδεαλιστικών τάσεων που κυριαρχούν την περίοδο αυτή στη Δύση και επηρεάζουν το έργο του Κόσσου. Το γλυπτό ήταν δωρεά των φιλελλήνων της Ελβετίας, που ήθελαν να τιμήσουν τον Καποδίστρια, ο οποίος ως εκπρόσωπος της Ρωσίας είχε συμβάλλει στην ανεξαρτησία της Ελβετίας και στη δημιουργία του ομοσπονδιακού συστήματός της και για αυτό το λόγο είχε τιμηθεί το 1817 με την ελβετική υπηκοότητα.
Γλύπτης: Ιωάννης Κόσσος (1822–1873)
Έτος τοποθέτησης: 1866
Ιωάννης Εϋνάρδος (Jean Gabriel Eynard) (1755-1863)
Ο Ελβετός τραπεζίτης Εϋνάρδος ήταν φιλέλληνας και προσωπικός φίλος του Καποδίστρια. Διέθεσε μεγάλα ποσά για την Επανάσταση του ‘21 και τον ελληνικό αγώνα ανεξαρτησίας, αλλά και για την αποπληρωμή των δανείων του νεοσύστατου κράτους. Ήταν ιδρυτής της Εθνικής Χρηματιστικής Τράπεζας, διάδοχο σχήμα της οποίας ήταν η Εθνική Τράπεζα.
Η προτομή του Εϋνάρδου είναι δωρεά της συζύγου του και έγινε από τον Κόσσο την ίδια περίοδο με την προτομή του Καποδίστρια. Εικονίζεται πάνω σε ψηλή μαρμάρινη στήλη, με στραμμένη ελαφρώς την κεφαλή προς τα δεξιά και πτυχωτό ιμάτιο. Μαρμάρινη προτομή σε μαρμάρινη βάση.
Γλύπτης: Ιωάννης Κόσσος (1822–1873)
Έτος τοποθέτησης: 1866
Διονύσιος Σολωμός (1798-1857)
Μαρμάρινη προτομή σε μαρμάρινη στήλη. Η προτομή αποτελεί δωρεά του Κώστα Ελευθερουδάκη, ο οποίος ανέθεσε την εκτέλεση του έργου στο Θωμόπουλο. Τα εγκαίνια έγιναν στις 30 Μαΐου 1925 από τον δήμαρχο Σπύρο Πάτση και το λόγο εκφώνησε ο Κωστής Παλαμάς, παρουσία ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών και πολλών σχολείων. Ο Σολωμός αποδίδεται μετωπικά, με το χαρακτηριστικό φουντωτό μαλλί. Την όψη της μαρμάρινης στήλης κοσμεί διαγώνια φύλλο φοίνικα, που συμβολίζει τη δόξα του ποιητή. Το ανασήκωμα της κεφαλής προς τα άνω, η έκφραση του ποιητή και η απουσία οποιουδήποτε ενδυματολογικού στοιχείου απομακρύνουν το έργο από τα κλασικιστικά και ακαδημαϊκά πρότυπα και προσδίδουν πνευματικότητα και έντονη φόρτιση.
Γλύπτης: Θωμάς Θωμόπουλος
Έτος τοποθέτησης: 1925
Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824-1879)
Μαρμάρινη προτομή σε μαρμάρινη βάση. Ο ποιητής εικονίζεται με έντονα τα προσωπογραφικά χαρακτηριστικά, τις μεγάλες φαβορίτες, το μουστάκι και τα πλούσια μαλλιά, με ύφος αυστηρό και το κεφάλι στραμμένο προς τα αριστερά. Φορά σακάκι με πέτο και πουκάμισο με παπιγιόν. Την προτομή δώρισε ο Κώστας Ελευθερουδάκης, όπως και αυτή του Σολωμού, και τα αποκαλυπτήρια έγιναν στις 21 Νοεμβρίου 1926, με ομιλίες επισήμων και την απαγγελία του ποιήματος του Βαλαωρίτη, Αγράμπελην.
Γλύπτης: Φωκίων Ροκ (1886-1941)
Έτος τοποθέτησης: 1926
Σπύρος Φιλίσκος Σαμάρας (1862-1917)
Μαρμάρινη προτομή σε μαρμάρινη βάση. Ο κερκυραίος συνθέτης και δημιουργός του Ολυμπιακού Ύμνου (1895-1896), που ακούγεται κάθε φορά στους Ολυμπιακούς Αγώνες σε όλη την υφήλιο, αποδίδεται προσωπογραφικά, με παχύ μουστάκι και γένι, φορώντας πουκάμισο, γραβάτα και σακάκι. Είναι στραμμένος ελαφρά προς τα αριστερά και με το βλέμμα προς τα πάνω. Η βάση, παρόμοια με αυτή της προτομής του Σολωμού, φέρει στο κάτω τμήμα ανάγλυφη λύρα και δάφνες. Παρά τις δεσμεύσεις που υπάρχουν από τον τύπο του έργου, το γλυπτό διακρίνεται για τη ζωντάνια της έκφρασης και την πλαστική απόδοση των όγκων. Η προτομή αγοράστηκε από το Δήμο και είχε τοποθετηθεί το 1920 μπροστά από το Δημοτικό Θέατρο, όπου ο Σαμάρας παρουσίαζε τις δημιουργίες του. Στα αποκαλυπτήρια μίλησαν ο δήμαρχος Σπύρος Πάτσης και άλλοι αξιωματούχοι και ακολούθησε συναυλία με έργα του Σαμάρα. Μετά την κατεδάφιση του Θεάτρου η προτομή τοποθετήθηκε το 1940 μπροστά από την Εθνική Τράπεζα και στη συνέχεια στη σημερινή του θέση στον Κήπο.
Γλύπτης: Μιχάλης Τόμπρος (1889-1974)
Έτος τοποθέτησης: 1920
JeanMoreas (Ζαν Μορεάς) (1856-1910)
Ορειχάλκινη προτομή σε μαρμάρινη βάση. Η προτομή του ποιητή JeanMoreas είναι δωρεά της συζύγου του ποιητή και της Ελληνογαλλικής Ένωσης Νέων και τοποθετήθηκε στον Κήπο το 1963. Ο Ζαν Μορεάς καταγόταν από την Αθήνα και το πραγματικό του όνομα ήταν Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος. Έφυγε για σπουδές στο Παρίσι, όπου και έμεινε ως το τέλος της ζωής του, όπου συνδέθηκε φιλικά με τον Bourdelle.
Γλύπτης: AntoineBourdelle (1861-1929)
Έτος τοποθέτησης: 1963
Η βιοποικιλότητα του Εθνικού Κήπου
• ποικιλία χλωρίδας και την ελεύθερης πανίδας: τα παρτέρια με τα ανθόφυτα, οι πέργκολες με τα διάφορα είδη αναρριχώμενων φυτών κ.α.
• ελεύθερη πανίδα όπως ο κοκκινολαίμης και οι καρακάξες.
• υδάτινα στοιχεία όπως λίμνες, σιντριβάνια και πέτρινα αρδευτικά αυλάκια.
6600δέντρα
5700θάμνοι
9400φυτά
18είδη ορνιθοπανίδας
4είδη ερπετών
3είδη αμφιβίων
– Ο Εθνικός Κήπος αποτελεί μοναδικό τοπόσημο της Αθήνας και ένα σημαντικό ιστορικό κήπο, που διακρίνεται για το σχεδιασμό και για την ξεχωριστή αισθητική του. Είναι ένας χώρος φορτισμένος ιστορικά, με πολύ σημαντικές περιβαλλοντικές λειτουργίες και ταυτόχρονα ένα αγαπημένο πάρκο για τους Αθηναίους.
– Οραματιζόμαστε ο Εθνικός Κήπος να συνεχίσει την πορεία του στο χρόνο ως ένας τόπος ηρεμίας και γαλήνης, με ενδυναμωμένη την ιστορική του ταυτότητα, την βιοποικιλότητα και τις άλλες αξίες του.
– Οραματιζόμαστε τον Εθνικό Κήπο, να αποτελεί ένα τόπο έμπνευσης, γνώσης, πρωτοπορίας και θετικής επιρροής για τους κατοίκους της πόλης.
– Προστασία, διατήρηση και ενίσχυση του ιστορικού χαρακτήρα προς όφελος των μελλοντικών γενεών.
– Ενίσχυση της αειφορίας και της ανθεκτικότητας του Εθνικού Κήπου
– Ενίσχυση της συμμετοχικότητας όλων των πιθανών εμπλεκομένων, μέσω ερευνητικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων, εθελοντικών δράσεων και συνεργασιών.